Zelf je nalatenschap regelen vs. de wettelijke erfenisverdeling
Wanneer iemand overlijdt, wijst de wet automatisch je erfgenamen aan. De kans dat deze verdeling van je nalatenschap 100% overeenkomt met jouw wensen is klein. Gelukkig kan je daar via je testament verandering in brengen. Wij geven je alvast een spoedcursus erfrecht zodat jij de beste keuze maakt voor jouw erfenis.
Niet helemaal mee met alle termen die we gebruiken? Klik dan gerust door naar ons Lexicon voor meer uitleg.
De wettelijke erfenisverdeling
4 ordes van erfgenamen
De wet deelt je nabestaanden op in vier ‘ordes’, van nauwste tot verste bloedverwanten.
- Neergaande lijn of afstammelingen: je kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen
- Bevoorrechte personen: je ouders samen met je (half-)broers en zussen
- Opgaande lijn: je ouders, grootouders en overgrootouders
- Verdere zijverwanten: je (groot)ooms, tantes, neven, nichten en hun eventuele afstammelingen
Je nalatenschap gaat altijd naar de personen uit de hoogst mogelijke orde en sluit erflaters uit lagere ordes uit.
Bijvoorbeeld: Alex komt te overlijden. Hij had geen kinderen, dus schuift zijn erfenis door van de eerste orde naar de tweede. Zijn nalatenschap wordt verdeeld over zijn beide ouders en enige zus.
Als één van je erfgenamen voor jou sterft, wordt zijn plaats ingenomen door zijn afstammelingen.
Bijvoorbeeld: Als je zoon vóór jou overlijdt, dan nemen zijn kinderen – jouw kleinkinderen – zijn erfrechten over.
Als je geen erfgenamen in eerste of tweede orde hebt, wordt je vermogen in twee gelijke delen verdeeld tussen je nabestaanden aan vaders- en moederskant. Dat heet kloving.
Bijvoorbeeld: Myriam komt te overlijden. Haar enige nabestaanden zijn haar grootouders aan moederskant en een oom aan vaderskant. Onder het systeem van kloving ontvangt haar oom ½ van haar nalatenschap en haar grootouders ontvangen elk ¼.
Zijn er geen familieleden uit deze vier ordes, dan spreekt men van een 'erfloze nalatenschap'. In dat geval gaat je hele erfenis naar de staat. Maar daar kan je makkelijk verandering in brengen door een testament op te maken.
Mag je volledig zelf je nalatenschap regelen?
Als je geen partner of nakomelingen hebt, mag je volledig vrij beslissen over je testament. Anders ben je gebonden aan enkele regels. Je partner en kinderen zijn namelijk ‘reservataire erfgenamen’: zij hebben steeds recht op een minimum erfdeel dat ze, indien nodig, kunnen opeisen; de zogenaamde ‘erfrechtelijke reserve’. (De rest van je nalatenschap heet het ‘beschikbaar deel’.)
Je nalatenschap regelen voor je kinderen
Concreet moet je je kinderen tenminste de helft van je vermogen nalaten.
Bijvoorbeeld: Ignace heeft één dochter, die bij zijn overlijden ½ van zijn vermogen ontvangt. De twee zonen van Ava daarentegen ontvangen volgens datzelfde systeem elk ¼ van haar vermogen.
Als je geen kinderen hebt, gaat hun erfdeel automatisch naar je ouders – maar zij zijn geen reservataire erfgenamen. Je kan dat erfdeel dus ontnemen in je testament.
Je nalatenschap regelen voor je partner
Het erfdeel van je partner hangt af van jullie verbondenheid.
- Ben je getrouwd?
Dan heeft je echtgenoot als ‘langstlevende partner’ altijd tenminste recht op het zogenaamde ‘voorbehouden gedeelte’: het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad. Dat wil zeggen dat je partner levenslang het recht geeft om in de woning te wonen en de inboedel te gebruiken, of zelfs de woning te verhuren en de huurinkomsten op te strijken.
Je familieleden erven doorgaans de blote eigendom van de gezinswoning. Zij kunnen de woning dus niet gebruiken zo lang je partner nog leeft, maar daarna gaat de volledige eigendom van de woning naar hen.
Als je geen bloedverwanten (meer) hebt, erft de langstlevende partner de volledige nalatenschap – inclusief de woning – in volle eigendom.
- Ben je wettelijk samenwonend?
Een wettelijk samenwonende partner geniet ook van een wettelijk erfrecht, hetzij zeer beperkt. Ook als er geen bloedverwanten meer in the picture zijn, kan je partner enkel genieten van vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad. Bovendien is dit erfrecht niet reservatair: je kan het ontnemen in een testament, maar eventueel ook uitbreiden aan dezelfde, voordelige belastingtarieven als gehuwden.
- Ben je feitelijk samenwonend?
Dan is er geen erfdeel voorzien voor je partner.
Wil je graag meer zekerheid? Dan stel je best een testament op.
Successierechten of erfbelasting berekenen
‘Successierechten’ is de standaardterm in heel België, maar in Vlaanderen spreken we ook over ‘erfbelasting’. De tarieven verschillen per regio, maar Testamentum focust voorlopig op Vlaanderen.
Erfbelasting berekenen in de rechte lijn & tussen partners
‘In rechte lijn’ wil zeggen als je de stamboom van boven naar beneden volgt van ouders naar kinderen en verder, zelfs van overgrootouders tot achterkleinkinderen.
Geërfde waarde in euro - toepasbaar percentage erfbelasting
- vanaf € 0,01 tot en met € 50.000 aan 3%
- vanaf € 50.000,01 tot en met € 250.000 aan 9%
- vanaf € 250.000,01 aan 27%
Deze percentages worden niet toegepast op de totale waarde van je erfdeel, maar op de waarde van de roerende en onroerende goederen apart, die je per erfgenaam nalaat.
Bijvoorbeeld: Boris is weduwnaar nadat hij enkele jaren geleden zijn vrouw Marie verloor en heeft één meerderjarige zoon, Bas. Wanneer Boris overlijdt zal zijn volledige nalatenschap toekomen aan Bas. De nalatenschap bestaat uit de gezinswoning ter waarde van € 300.000, een studio in Leuven die Bas als studentenkot gebruikte ter waarde van €180.000, een auto ter waarde van €15.000 en €20.000 spaargeld. Voor de onroerende goederen, de gezinswoning en de studio, zal Bas € 81.600 erfbelasting moeten betalen (de eerste € 50.000 aan 3%, de volgende €200.000 aan 9%, het saldo aan 27%. Voor de roerende goederen, de auto en het spaargeld, zal Bas nog € 1.050 erfbelasting verschuldigd zijn (€ 35.000 aan 3%). In totaal bedraagt de erfbelasting over de nalatenschap van Boris dus € 82.650.
De langstlevende partner heeft recht op een ‘abattement’ of ‘voetvrijstelling’ van € 50.000 op de nagelaten roerende goederen. Bedraagt de waarde van het roerend erfdeel van de partner meer dan € 50.000, dan wordt enkel het restbedrag aan de erfbelasting onderworpen. Bovendien genieten echtgenoten en wettelijk samenwonenden van een fiscale vrijstelling op de gezinswoning.
Feitelijk samenwonenden kunnen na een termijn van één jaar van dezelfde tarieven als echtgenoten en wettelijk samenwonenden genieten. Die zijn namelijk veel voordeliger dan de tarieven uit andere lijnen. Na drie jaar genieten ze ook dezelfde fiscale bescherming voor de gezinswoning.
Bijvoorbeeld: Maxime en Robin zijn getrouwd. Wanneer Maxime overlijdt, ontvangt Robin de gezinswoning ter waarde van € 350.000, de auto ter waarde van € 20.000 en enkele antieke meubelen en schilderijen ter waarde van € 35.000. Dankzij de fiscale vrijstelling voor gehuwden en wettelijk samenwonenden (en feitelijk samenwonenden die meer dan 3 jaar samenwonen) hoeft Robin geen successierechten te betalen voor de gezinswoning. De roerende goederen zijn samen € 55.000 waard, dus dankzij de voetvrijstelling hoeft Robin slechts successierechten te betalen voor de € 5.000 die daar niet door gedekt wordt. Voor dit erfdeel geldt nog een belastingspercentage van 9%, want de eerste belastingschijf wordt al opgevuld met het abattement.
Erfbelasting berekenen in de zijlijn
De zijlijn verwijst naar broers en zussen als erfgenamen.
Geërfde waarde in euro - toepasbaar percentage erfbelasting
- vanaf € 0,01 tot en met € 35.000 aan 25%
- vanaf € 35.000,01 tot en met € 75.000 aan 30%
- vanaf € 75.000,01 aan 55%
Bij erfenissen in de zijlijn wordt geen opsplitsing gemaakt tussen het roerend en het onroerend gedeelte.
Bijvoorbeeld: Ida laat haar zus alles na: haar flat ter waarde van € 220.000, haar auto van ter waarde van € 9.000 en € 5.000 spaargeld. De totale waarde van de roerende en onroerende nalatenschap bedraagt € 234.000. Haar zus betaalt voor de eerste € 35.000 daarvan 25% belastingen, voor de volgende € 40.000 betaalt ze 30% belastingen en voor de overgebleven € 159.000 betaalt ze 55% belastingen.
Erfbelasting berekenen tussen andere personen
Geërfde waarde in euro - toepasbaar percentage erfbelasting
- vanaf € 0,01 tot en met € 35.000 aan 25%
- vanaf € 35.000,01 tot en met € 75.000 aan 45%
- vanaf € 75.000,01 aan 55%
Bij erfenissen verkregen door andere personen geldt het belastingtarief voor de totale waarde van de verkrijgingen door personen in deze categorie, ongeacht roerende en onroerende goederen en hoe ze verdeeld worden.
Bijvoorbeeld: Wanneer Owen overlijdt, laat hij zijn oom een stuk grond na ter waarde van € 150.000 en zijn beste vriendin ontvangt € 20.000 spaargeld. De totale waarde van de roerende en onroerende nalatenschap bedraagt € 170.000. Voor de eerste € 35.000 geldt het belastingpercentage van 25%, voor de volgende € 40.000 geldt 45% en voor de overgebleven € 95.000 geldt 55%. Dat totaalbedrag aan belastingen betalen de oom en beste vriendin samen, in verhouding tot hun geërfde aandeel: 150.000/170.0000 van de totale belastingen en 20.000/170.000 van de totale belastingen.
Extra voordelige successierechten
Vermindering voor bescheiden verkrijgingen
Erfbelasting kan hoog oplopen. Daarom voerde de overheid een vermindering in voor ‘bescheiden verkrijgingen’. Als je een eerder kleine erfenis ontvangt – vandaar de naam ‘bescheiden verkrijging’ – krijg je automatisch een soort korting (vermindering) op de successierechten. Zo wil de overheid garanderen dat er van je kleine erfenis nog voldoende overblijft en je niet alles weer verliest aan de belastingen. Over welk kortingsbedrag het precies gaat, hangt af van het type erfgenaam en de waarde van het geërfde deel.
- Let wel, met deze vermindering voor bescheiden verkrijging kan de erfbelasting hoogstens tot nul worden gebracht. Negatieve erfbelasting, waarbij je geld zou terugkrijgen van de belastingen, is niet mogelijk.
Bescheiden verkrijging in rechte lijn en tussen partners
Geërfde waarde in euro - Formule vermindering erfbelasting
- vanaf € 0,01 tot en met € 50.000 = € 500 – (geërfde waarde / 100)
- vanaf € 50.000,01 = Geen vermindering
Een gouden tip voor ouders en grootouders: € 12.500 is het perfecte bedrag om na te laten aan je (klein)kinderen, want daarmee hoeven ze geen erfbelasting te betalen.
Bijvoorbeeld: Jo laat haar kleindochter Sacha € 12.500 na. Als erfgenaam in rechte lijn zou Sacha 3% of € 375 erfbelasting moeten betalen. Maar volgens de formule van de vermindering op bescheiden verkrijgingen hoeft dat niet: € 500 – (€ 12.500 / 100) = € 375. De erfbelasting die ze zou moeten betalen is namelijk hetzelfde bedrag dat in mindering zou worden gebracht: € 375.
Bescheiden verkrijging in zijlijn en tussen anderen
Geërfde waarde in euro - Formule vermindering erfbelasting
- vanaf € 0,01 tot en met € 18.750 = Geërfde waarde / 10
- vanaf € 18.750,01 tot en met € 75.000 = € 2.500 – (geërfde waarde / 30)
- vanaf € 75.000,01 = Geen vermindering
De vermindering van de erfbelasting mag per broer en zus apart berekend worden. Het erfdeel van ‘andere erfgenamen’, daarentegen, wordt samengeteld en de vermindering wordt op basis van die totale waarde berekend.
Bijvoorbeeld: Wanneer Igor sterft, laat hij zijn vermogen na aan zijn broer, zus en 2 beste vrienden. Elk van hen krijgt € 40.000 van zijn spaargeld. Volgens de verminderingsformule € 2.500 – (€ 4.000 /30) krijgen zijn broer en zus elk een belastingvermindering van € 2.366,67. Zijn vrienden vallen echter onder de categorie ‘andere personen’, dus hun erfdelen worden samengeteld tot € 80.000. Daarmee komen ze niet meer in aanmerking voor de vermindering.
Vriendenerfenis
Onder de noemer ‘vriendenerfenis’ kan je in totaal € 15.000 nalaten waarvoor de erfgenamen slechts 3% erfbelasting moeten betalen. Bovendien kan je zelf kiezen onder hoeveel personen je dit bedrag verdeelt en wie je als vrienden noemt. Dat kunnen bijvoorbeeld ook je broer, zus of petekind zijn of je partner waar je feitelijk mee samenwoont. Je kan de erfgenamen die je als vriend aanwijst ook meer toekennen, maar de belastingvermindering zal enkel gelden voor € 15.000 van het totaal en verdeeld worden over de vrienden.
Bijvoorbeeld: Jan duidt in zijn testament zijn beste vriend, petekind en broer aan als begunstigden die kunnen genieten van de vriendenerfenis. Na zijn dood zullen ze elk €40.000 ontvangen, wat in totaal neerkomt op een erfenis van €120.000. Op €15.000 van dat totale bedrag geldt de verminderde erfbelasting van 3%. De besparing die daaruit voortkomt, wordt gelijk verdeeld tussen de 3 erfgenamen. Voor de rest van hun erfdeel betaalt ieder erfbelasting naargelang hun verwantschap (zie Successierechten of erfbelasting berekenen).
Verlaagd tarief voor goede doelen
Om doneren aan goede doelen te stimuleren, creëerde de overheid een verlaagde erfbelasting.
- Voor nalatenschappen aan goede doelen geldt een belastingpercentage van 0%.
- Voor nalatenschappen aan beroepsverenigingen en private stichtingen geldt een belastingpercentage van 8,5%.
Ook buitenlandse goede doelen en overheden genieten van dit verlaagd tarief, op voorwaarde dat ze opgericht en onderworpen zijn aan de wetgeving van de Europese Economische Ruimte en van daaruit bestuurd worden.
Lexicon
Hier vind je een lijst met de meest relevante begrippen in het kader van je nalatenschap.
- Abattement: Een abattement is een voetvrijstelling. Daarmee wordt bedoeld dat een gedeelte van de belastbare grondslag wordt vrijgesteld, te beginnen in de laagste belastingschijf (vb. de eerste € 50.000 aan roerende goederen wordt niet belast bij de langstlevende partner, maar er wordt wel rekening mee gehouden voor het berekenen van de erfbelasting op het overige).
- Beschikbaar gedeelte: Het beschikbaar gedeelte is het deel van het vermogen waarover de overledene vrij mag beschikken in het voordeel van wie hij wenst. De grootte varieert naargelang wie de erfgenamen zijn en met hoeveel ze zijn. Een beschikbaar gedeelte kan je bijvoorbeeld wegschenken, of legateren via testament. Het ander gedeelte van jouw vermogen zal altijd beschermd worden ten voordele van de reservataire erfgenamen.
- Blote eigendom: De blote - of naakte - eigenaar blijft gedurende de termijn van het vruchtgebruik eigenaar van het onroerend goed, maar zijn eigendomsrecht wordt in grote mate aan banden gelegd. Hij heeft niet langer het vrij genot en gebruik van het pand. De naakte eigenaar zal bij het overlijden van de vruchtgebruiker automatisch volle eigenaar worden van het goed.
- Erfbelasting: De begrippen "erfbelasting" en "successierechten" worden door elkaar gebruikt, maar betekenen hetzelfde. Het algemeen begrip successierechten gebruiken we voor de belastingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest. Het Vlaams Gewest hanteert zijn eigen begrip, namelijk de "erfbelasting". Vandaar dat je soms beide begrippen tegenkomt.
- Erfgenaam: Persoon aan wie een erfenis wordt nagelaten.
- Erflater: Degene die overlijdt en een nalatenschap achterlaat.
- Feitelijk samenwonend: Ongehuwde samenwonenden die geen verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd bij de gemeente, maar wel op hetzelfde adres wonen, worden beschouwd als feitelijk samenwonenden.
- Kloving: Wanneer een erflater geen erfgenamen in eerste of tweede orde heeft, wordt zijn vermogen in twee gelijke delen verdeeld tussen vaderskant en moederskant.
- Nalatenschap: Een ander woord voor de “erfenis” van de overledene. Zoals de naam het al doet vermoeden is dit alles wat de overledene nalaat: de activa (vorderingen, aandelen, goederen …), maar ook passiva (schulden).
- Onroerende goederen: Dit zijn bezittingen die niet verplaatsbaar zijn, met als typevoorbeeld grond en gebouwen. Ook alle vast geïnstalleerde voorwerpen zoals vb. keukens, een ingebouwd bad en radiatoren, maken deel uit van het onroerend goed.
- Rechte lijn: Met rechte lijn wordt de rechtstreekse verwantschap bedoelt tussen ascendenten en descendenten of omgekeerd (ouders-kinderen tot zelfs achterkleinkinderen-overgrootouders)
- Reservatair deel: Dit is het deel van een nalatenschap dat wettelijk is voorbehouden voor bepaalde erfgenamen, zoals kinderen of de echtgenoot.
- Reservataire erfgenaam: Bepaalde erfgenamen die steeds recht hebben op een minimum erfdeel, de ‘erfrechtelijke reserve’ of het ‘reservatair deel’. Dit zijn met name de kinderen en de echtgenoot.
- Roerende goederen: Het burgerlijk recht omschrijft wat roerende goederen zijn. Het zijn onder meer de verplaatsbare goederen zoals bankbiljetten, schilderijen, auto’s, juwelen, maar ook immateriële goederen zoals bank- en effectenrekeningen, (levens)verzekeringscontracten, aandelen,..
- Volle eigendom: De eigendom van goederen bestaat in principe uit het vruchtgebruik en de blote eigendom, ook wel naakte eigendom genoemd. Ben je volle eigenaar, dan ben je dus zowel vruchtgebruiker als blote eigenaar. Als volle eigenaar mag je het goed gebruiken, er inkomsten uit verkrijgen en het verkopen.
- Vriendenerfenis: Via de “vriendenerfenis” kan je onder het meest gunstige fiscale tarief een gedeelte van je erfenis nalaten aan één of meerdere goede vrienden of verre familieleden.
- Vruchtgebruik: Het vruchtgebruik is het recht om van iets te genieten en het te beheren. Het vruchtgebruik op een woning betekent concreet het recht om in de woning te wonen, gebruik te maken van de aanwezige inboedel of zelfs de woning verhuren en de huurinkomsten opstrijken. Het vruchtgebruik op een bankrekening of een beleggingsportefeuille is dan weer het recht om van de interesten/inkomsten te genieten.
- Wettelijk samenwonend: Twee personen die samenwonen en bij hun gemeente een verklaring van wettelijke samenwoning afleggen, zijn wettelijk samenwonend. Deze aangifte geeft een zekere juridische bescherming. Dit kan niet alleen voor koppels. Je kan ook wettelijk gaan samenwonen met een familielid of met iemand anders waarmee je geen relatie hebt zoals een goede vriend(in).
