Wil je na je dood nog iets betekenen voor de maatschappij? Met een testament kan je niet alleen je geliefden ondersteunen, maar ook een blijvend verschil maken voor de samenleving door er een goed doel in op te nemen. Maar hoe pak je dat het best aan? En waar moet je op letten?
De testamentaire praktijk
Nalaten aan het goede doel. Voor veel Belgen is het een manier om na hun dood iets te geven aan wat hen nauw aan het hart ligt. In het aanslagjaar 2023 werd in Vlaanderen voor bijna € 240 miljoen aan goede doelen nagelaten. Een jaar eerder was dat zelfs € 335 miljoen. Voor het aanslagjaar 2024 heeft de Vlaamse Belastingdienst nog geen cijfers gepubliceerd.
Meer informatie daarover vind je hier.
Welk gewest bevoegd is om erfbelasting te heffen, wordt bepaald door de woonplaats van de erflater op het moment van zijn of haar overlijden (niet door die van de erfgenamen!). Woonde jij in de vijf jaar voorafgaand aan je overlijden op verschillende woonplaatsen in België (en/of eventueel in het buitenland), dan kijkt men naar het gewest waar jij in de afgelopen vijf jaar het langst hebt gewoond.
In Vlaanderen is de situatie het eenvoudigst. Daar bestaan er slechts 2 categorieën van begunstigden die aanspraak kunnen maken op een voordelig tarief. In Brussel en Wallonië gaat het telkens om 3 categorieën. Hieronder vind je een overzicht van de tarieven per gewest.
Fiscaliteit
Vlaanderen
Het tarief van de erfbelasting bedraagt 0% voor de legaten aan :
- Het Vlaamse Gewest en de Vlaamse Gemeenschap;
- De Vlaamse, de Franse en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie;
- De Franse en de Duitstalige Gemeenschap en aan het Waalse en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest;
- Een staat in de Europese Economische Ruimte;
- De provincies en gemeenten in het Vlaamse Gewest;
- De openbare instellingen van de publiekrechtelijke rechtspersonen, vermeld in punt 1° tot en met 5° ;
- Erkende woonmaatschappijen als vermeld in artikel 4.36 van de Vlaamse Codex Wonen van 2021;
- Het Vlaams Woningfonds;
- Dienstverlenende en opdrachthoudende verenigingen als vermeld in artikel 12, § 2, 2° en 3°, van het decreet van 6 juli 2001 houdende de intergemeentelijke samenwerking;
- Verenigingen zonder winstoogmerk, ziekenfondsen en landsbonden van ziekenfondsen, internationale verenigingen zonder winstoogmerk en stichtingen van openbaar nut;
- Openbare centra voor maatschappelijk welzijn.
In afwijking van artikel 2.7.4.1.1 bedraagt het tarief van de erfbelasting 8,5% voor de legaten aan beroepsverenigingen en private stichtingen.
Het verlaagde tarief, vermeld in het eerste en het tweede lid, is ook van toepassing op gelijksoortige rechtspersonen die opgericht zijn volgens en onderworpen zijn aan de wetgeving van een andere staat van de Europese Economische Ruimte, en die bovendien hun zetel, hun hoofdbestuur of hun hoofdvestiging binnen de Europese Economische Ruimte hebben.
Brussel
Er is een vrijstelling (0%) van het successierecht voor legaten (schenkingen via testament) aan:
- Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
- De Brusselse agglomeratie
- De Vlaamse, Franse en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie
- De Franse, Vlaamse en Duitstalige Gemeenschap en aan het Vlaamse en het Waalse Gewest
- De publiekrechtelijke rechtspersonen die gelijkgesteld zijn met de hierboven vermelde instellingen, die opgericht zijn volgens en onderworpen zijn aan de wetgeving van een andere lidstaat van de Europese Economische Ruimte
- Een lidstaat van de Europese Economische Ruimte
- De openbare instellingen van een van die instanties
Het successierecht wordt verlaagd tot 7 % voor legaten aan:
- Gemeenten en hun openbare instellingen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
- Door de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij erkende maatschappijen
- Het Woningfonds van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, coöperatieve maatschappij met beperkte aansprakelijkheid
- Intercommunales van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
- Stichtingen van openbaar nut
- Vzw’s en andere rechtspersonen zonder winstoogmerk die de federale erkenning gekregen hebben bedoeld in artikel 145³³ van het Wetboek van de Inkomstenbelastingen 1992, de dag van het overlijden of het jaar dat volgt op het overlijden
Het successierecht wordt verlaagd tot 25 % voor legaten aan:
- Nationale en internationale vzw’s
- Ziekenfondsen of de landsbonden van ziekenfondsen
- Beroepsverenigingen
- Private stichtingen
Wallonië
Er is een vrijstelling (0%) van successierechten voor legaten aan:
- Het Waalse Gewest
- De Franse Gemeenschap, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de Brusselse Agglomeratie, de Gemeenschappelijke, de Franse en de Vlaamse Gemeenschapscommissie, de Duitstalige Gemeenschap, het Vlaams Gewest en de Vlaamse Gemeenschap
- De instellingen die vergelijkbaar zijn met de hierboven genoemde vrijstellingen, opgericht overeenkomstig en onderworpen aan de wetgeving van een andere lidstaat van de Europese Economische Ruimte
- De federale Staat en een lidstaat van de Europese Economische Ruimte
- De rechtspersonen opgericht door de bovenstaande instellingen
Er is een verlaagd tarief van 5,5 % voor legaten aan:
- De provincies
- De gemeenten
- De provinciale en gemeentelijke openbare instellingen
- De intercommunales
- De autonome gemeentebedrijven
- Rechtspersonen vergelijkbaar met de bovenstaande instellingen van een andere lidstaat van de Europese Economische Ruimte
- De maatschappijen erkend door de ‘Société wallonne du Logement’ (Waalse Huisvestingsmaatschappij)
- Het ‘Fonds du Logement des Familles nombreuses de Wallonie’ (Woningfonds van de Kroostrijke Gezinnen van Wallonië)
- De instellingen met een maatschappelijk doel bedoeld in artikel 191 van de Waalse Huisvestingscode die door de Waalse Regering als agentschappen voor sociale huisvesting, sociale buurtregieën of verenigingen voor de bevordering van de huisvesting erkend worden
Er is een verlaagd tarief van 7 % voor legaten aan:
- Nationale en internationale vzw’s
- Mutualiteiten of nationale verenigingen van mutualiteiten
- Beroepsverenigingen
- Private stichtingen
- Stichtingen van openbaar nut
Het principe van het duo-legaat
Algemeen geldt: hoe hoger de waarde van een nalatenschap, hoe hoger de successierechten. Daarnaast maakt de wet ook een onderscheid op basis van verwantschap: hoe verder de verwantschapsband tussen de overledene en de erfgenaam, hoe hoger de successierechten.
Als er een verre of helemaal geen familieband bestaat tussen de overledene en de erfgenaam, kunnen de successierechten zelfs oplopen tot 80%. Vooral in deze gevallen kan een duolegaat een oplossing bieden. Je legateert een bepaald bedrag, een specifiek goed of een percentage van je goederen aan een erfgenaam en een ander bedrag, goed of percentage van je goederen aan een goed doel. Dat goede doel betaalt dan niet alleen zijn eigen successierechten, maar ook die van de erfgenaam. De erfgenaam ontvangt dus een netto erfenis en hoeft geen successierechten meer te betalen.
Deze techniek kan vandaag nog steeds toegepast worden in het Waals Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar in het Vlaams Gewest is de situatie anders: het fiscaal voordeel van het duolegaat werd in Vlaanderen in veel gevallen afgeschaft sinds 1 juli 2021. Het is dus van belang te weten onder welke regeling je valt.
‘Afschaffing’ is wat sterk geformuleerd: je kan nog steeds een duolegaat maken, maar de Vlaamse regering heeft het fiscaal voordeel ervan weggenomen. Sinds 1 juli wordt het bedrag dat de non-profitorganisatie moet gebruiken om de erfbelasting van de andere legatarissen te betalen, mee in aanmerking genomen voor het bepalen van de belastbare grondslag in hoofde van die familieleden of derden. Aldus wint die andere legataris niets meer met een duolegaat.
Woon je in Vlaanderen en bevat je testament nog een duolegaat? Neem dan zo snel mogelijk contact op met een notaris om dit na te kijken en aan te passen. Pas je je testament (waarin een duolegaat is opgenomen) niet aan? Dan is de kans groot dat het aangeduide goede doel meer erfbelasting moet betalen dan de waarde die het ontvangt. In dat geval zal het goede doel het legaat hoogstwaarschijnlijk verwerpen. Bovendien stelt zich de vraag wie de erfenis zal ontvangen indien het goede doel beslist om haar legaat te verwerpen. Afhankelijk van de formulering van het testament, is het mogelijk dat de erfenis toekomt aan personen die niet werden aangeduid in het testament (bv. de wettige erfgenamen).
Waar moet je op letten?
In ons erfrecht moet je rekening houden met het voorbehouden erfdeel voor eventuele (klein)kinderen en de echtgeno(o)t(e). Die reservataire erfgenamen hebben altijd recht op de helft van het beschikbare vermogen, de zogenaamde reserve, ongeacht om hoeveel personen het gaat.
De rest - het beschikbaar deel - kan via testament toegekend worden aan wie je wil. Als er geen reservataire erfgenamen (meer) zijn, kan je vrij beschikken over je hele vermogen. Het hangt dus van jouw concrete situatie af - en of je reservataire erfgenamen hebt - of je jouw hele erfenis aan een goed doel kan nalaten.
Wil je weten hoe de wettelijke reserve precies werkt? Lees er hier meer over.
Meestal zijn het mensen zonder kinderen die een goed doel opnemen in hun testament. Maar uiteraard zijn er ook mensen met reservataire erfgenamen – kinderen, kleinkinderen – die een goed doel willen opnemen in hun testament. Zelfs mensen met reservataire erfgenamen kunnen een ‘algemeen legaat’ opnemen, waarbij ze alles nalaten aan het goede doel. De kinderen zijn immers niet verplicht hun reservatair deel op te eisen. Doen ze dat wel, dan zal het goede doel slechts 50% krijgen. Of ouders kunnen in hun testament zetten: 'ik legateer het grootst beschikbaar deel van mijn nalatenschap, waarover de wet mij toelaat te beschikken, aan een goed X'. Dan wordt er al rekening gehouden met de reserve van de kinderen.
Lars Everaert (Testament.be)
Het wordt aangeraden om het goede doel met zijn volledige (juridische) naam, adres en ondernemingsnummer in het testament op te nemen, zodat er geen verwarring mogelijk is. Verder is het ook raadzaam om na te denken welk ander goed doel je wil steunen, als het eerste op het moment van jouw overlijden niet meer zou bestaan of jouw nalatenschap niet aanvaardt. Het is belangrijk dat je daarover nadenkt en dat via een 'cascade-regeling' ook opneemt in je testament.
Een voorbeeld van een clausule waarin je bij weigering je nalatenschap laat toekomen aan de andere erfgenamen:
"In het geval dat één of meer van de begunstigden hun legaat niet kunnen ontvangen om welke reden dan ook, waaronder vooroverlijden, weigering of enige andere oorzaak, dan mag hun deel verhoudingsgewijs aanwassen bij dat van mijn andere erfgenamen, waarbij zij het legaat zullen ontvangen conform de regels van aanwas, die zullen voorgaan op de erfrechtelijke plaatsvervulling."
Een voorbeeld van een clausule waarin je bij weigering of wanneer het goed doel niet meer bestaat, zelf de keuze maakt voor een alternatief goed doel:
"Als het voornoemde goede doel niet meer bestaat op het moment van mijn overlijden of wanneer het goede doel mijn legaat niet kan of wil aanvaarden, wens ik het legaat na te laten aan §naam§ §rechtsvorm§, §ondernemingsnummer§, §adres§."
Anticiperen op een eventuele fusie van verschillende goede doelen kan je trouwens makkelijk opvangen door "(en haar rechtsopvolgers)" toe te voegen aan de formulering van de identificatiegegevens van het goede doel.
In 3 stappen naar een goed doel in je testament
- Stap 1: Kies het goede doel dat je wil steunen.
- Weet dat je later steeds een ander (of geen) goed doel in je testament kan opnemen door een nieuw testament op te stellen.
- Stap 2: Bepaal hoeveel je wil nalaten aan het goede doel.
- Wil je dat heel jouw nalatenschap naar het goede doel gaat, een bepaald percentage of een welbepaald goed of som?
- Stap 3: Heb je twijfels? Kies dan voor een notarieel testament en laat je bijstaan door een notaris.
- Zo ben je er zeker van dat alles correct wordt geformuleerd en is er later minder risico dat het testament ter discussie komt te staan.
Op testament.be vind je meer informatie over het opnemen van goede doelen in jouw testament.
