Hebben je kinderen en je partner altijd recht op een minimum deel van ja nalatenschap, of is het mogelijk om ze volledig te onterven?
Als je geen partner of nakomelingen hebt, mag je volledig vrij beslissen over je nalatenschap. Anders ben je gebonden aan enkele regels. Je partner en kinderen zijn namelijk ‘reservataire erfgenamen’: zij hebben steeds recht op een minimum erfdeel dat ze, indien nodig, kunnen opeisen; de zogenaamde ‘erfrechtelijke reserve’.
Je partner
Enkel wanneer je gehuwd bent, heeft je partner recht op een beschermd deel van je nalatenschap. Voor feitelijk samenwonenden is er geen bescherming, wettelijk samenwonenden zullen in principe recht hebben op het vruchtgebruik op de gezinswoning - maar deze aanspraak is niet reservatair en kan bij testament worden ontnomen.
De wet kent de langstlevende echtgenoot twee soorten reserves toe:
- het vruchtgebruik op de helft van alle goederen van de nalatenschap (abstracte reserve);
- het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad (concrete reserve).
De langstlevende huwelijkspartner kiest zelf welke reserve hij opeist. Beide reserves zijn een minimum. Stel, de langstlevende kiest de gezinswoning en de huisraad. Is het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad meer waard dan de helft van het vruchtgebruik van de nalatenschap? Geen probleem. En wat als het omgekeerde gebeurt? Stel dat de concrete reserve minder waard is dan de helft in vruchtgebruik van de nalatenschap. Dan mag de langstlevende zijn reserve aanvullen via vruchtgebruik op andere goederen uit de nalatenschap, tot de grens is bereikt.
Langstlevende huwelijkspartners genieten in ons recht dus een bijzondere bescherming. Ze komen niet alleen in aanmerking om te erven, maar ze hebben ook recht op een beschermd minimaal erfdeel (de reserve). Een huwelijkspartner kan dus in principe niet onterfd worden. Een uitzondering op die regel geldt wel voor:
- (ex)-partners die zich in een echtscheidingsprocedure bevinden;
- (ex)-partners die al zes maanden afzonderlijk leven op voorwaarde dat ze aan bepaalde voorwaarden voldoen.
Je kinderen
Sinds 2018 varieert het deel van de erfenis dat iemand moet voorbehouden voor zijn kinderen niet naargelang het aantal kinderen. Je kan steeds vrij beschikken over de helft van je vermogen. De andere helft blijft altijd voorbehouden voor de kinderen, ongeacht hoeveel kinderen er zijn.
De individuele reserve per kind, dus het deel waarop elk kind minimaal recht op heeft, varieert natuurlijk wel naargelang het aantal kinderen. Is er één kind, dan heeft hij minimaal recht op de helft van de nalatenschap. Zijn er twee kinderen, dan hebben ze elk minimaal recht op één vierde. Drie kinderen hebben elk minimaal recht op één zesde.
Met kinderen bedoelen we eigenlijk afstammelingen. In bepaalde gevallen hebben zelfs je (achter)kleinkinderen recht op een reserve. Een kleinkind kan bijvoorbeeld geen reserve inroepen in de nalatenschap van zijn grootouders als zijn eigen ouder nog leeft. De ouder kan wel de reserve inroepen. Kleinkinderen hebben enkel recht op een reserve wanneer ze de plaats van hun ouder (door vooroverlijden of verwerping) innemen. De reserve geldt voor alle kinderen, ongeacht hun afstamming. Ook buitenhuwelijkse en geadopteerde kinderen beschikken over een reserve.
Je ouders
Sinds 1 september 2018 hebben ouders géén reserve meer als hun kind overlijdt. Ouders kunnen – in tegenstelling tot vroeger – dus geen erfdeel opeisen als hun vooroverleden kind een schenking of legaat zou hebben gedaan waardoor zij niets meer erven. Ze moeten zich erbij neerleggen.
Dat betekent niet dat ouders geen wettelijk erfrecht meer hebben. Indien een erflater zelf geen kinderen heeft, komen de ouders in aanmerking om te erven. Maar dat erfrecht kan vandaag wel beperkt worden door legaten aan anderen.
Conclusie
Vaak lezen we dat je een kind niet volledig kan onterven. Dit klopt, maar er is een nuance. Je kan als ouder je kind onterven door dat zo te bepalen in je testament. Als het benadeelde kind - bij het afwikkelen van je nalatenschap - ervoor kiest om het daarbij te laten, dan is het kind effectief onterfd. Wil het kind daarentegen zijn rechten laten gelden? Dan kan dat door een vordering in te leiden bij de rechtbank (waarvoor ze 30 jaar de tijd hebben ; een lange periode van onzekerheid).
Met andere woorden: je kan een kind niet volledig onterven.. tenzij hij of zij daar zelf geen graten in ziet. Belangrijk om te weten is dat kinderen die benadeeld zijn en hun minimaal erfdeel willen opeisen niet genieten van een automatische bescherming: De kinderen die menen dat hun minimum erfdeel is aangetast, moeten tot een akkoord komen met de andere erfgenamen of een procedure starten.
