12 minuten
Lexicon erfrecht
Wanneer je het erfrecht helemaal wil doorgronden zal je heel wat juridische begrippen tegen komen. Wij hebben de belangrijkste opgelijst.
Lexicon
Hier vind je een lijst met de meest relevante begrippen in het kader van het erfrecht en je nalatenschap.
- Aangifte van nalatenschap: Wanneer een persoon een nalatenschap erft, moet de erfbelasting betaald worden. Om te weten hoe hoog die verschuldigde rechten zijn, heeft de Vlaamse belastingdienst (Vlabel) of de FOD Financiën een lijst nodig van alle goederen. Dit noemt men de aangifte van nalatenschap. Op basis van die aangifte moet Vlabel of de FOD Financiën de verschuldigde erfbelasting berekenen. De aangifte van nalatenschap moet binnen de 4 maanden na het overlijden opgestuurd worden naar Vlabel of de FOD Financiën. Indien het overlijden heeft plaats gehad in het buitenland krijgt men meer tijd (5 of 6 maanden, afhankelijk van het land). Na het versturen van de aangifte krijgen de erfgena(a)men een aanslagbiljet.
- Aanvaarding nalatenschap: Een nalatenschap kan je aanvaarden, verwerpen of aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Een aanvaarding houdt in dat de erfgenamen de erfenis ontvangen, maar ook instaan voor de betaling van alle schulden. Een erfenis aanvaarden kan uitdrukkelijk gebeuren, maar kan ook stilzwijgend, door bepaalde handelingen te stellen (bijvoorbeeld door bepaalde goederen te verkopen of in bezit te nemen).
- Abattement: Een abattement is een voetvrijstelling. Daarmee wordt bedoeld dat een gedeelte van de belastbare grondslag wordt vrijgesteld, te beginnen in de laagste belastingschijf (vb. de eerste € 50.000 aan roerende goederen wordt niet belast bij de langstlevende partner, maar er wordt wel rekening mee gehouden voor het berekenen van de erfbelasting op het overige).
- Akte van erfopvolging: De akte van erfopvolging is een akte die opgesteld wordt door de notaris. Ze heeft dezelfde functie als een attest van erfopvolging, namelijk de rekeningen van de erflater en diens echtgenote deblokkeren na een overlijden. Indien de erflater bij leven een testament of huwelijksovereenkomst had opgesteld, een schenking had gedaan, of als er handelingsonbekwame erfgenamen zijn, moet een akte van erfopvolging worden opgesteld ; indien niet volstaat een attest van erfopvolging, afgeleverd door de FOD Financiën.
- Algemeen legataris: Persoon aan wie een algemeen legaat wordt toegekend. Een legaat is een waarde dat via een testament wordt geërfd. Bij een algemeen legaat erft men een “algemeenheid” of het geheel van de nagelaten goederen. Dit is niet te verwarren met een legaat ten algemene titel waarbij een persoon een deel erft (bijvoorbeeld een bepaald percentage).
- Beding van aanwas: Een beding van aanwas is een overeenkomst tussen partijen waarbij bedongen wordt dat bij een toevallige, maar zekere gebeurtenis zoals een overlijden, bepaalde goederen rechtstreeks toekomen aan de langstlevende. Het is van belang dat beide partners evenveel “kans” maken om te overleven. In het ander geval zou de fiscus dit immers als een verborgen schenking kunnen zien, met alle gevolgen van dien. Het beding van aanwas wordt vaak gebruikt wegens fiscale motieven, maar vaak ook om zekerheid te geven aan zijn langstlevende partner.
- Beneficiaire aanvaarding: Erven staat niet altijd gelijk aan goed nieuws. Je erft immers een hele nalatenschap, en daar kunnen ook schulden in zitten. Naast een nalatenschap “verwerpen”, kan je er ook kiezen om een boedelbeschrijving op stellen (een inventaris van alle activa en passiva), en te “aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving”. Dan erft u enkel het batig saldo (indien er één is), zonder dat u moet instaan voor de schulden uit de nalatenschap. Een nalatenschap beneficiair aanvaarden kan door een verklaring af te leggen bij de notaris.
- Beschikbaar gedeelte: Het beschikbaar gedeelte is het deel van het vermogen waarover de overledene vrij mag beschikken in het voordeel van wie hij wenst. De grootte varieert naargelang wie de erfgenamen zijn en met hoeveel ze zijn. Een beschikbaar gedeelte kan je bijvoorbeeld wegschenken, of legateren via testament. Het ander gedeelte van jouw vermogen zal altijd beschermd worden ten voordele van de reservataire erfgenamen.
- Blote/naakte eigendom: De blote - of naakte - eigenaar blijft gedurende de termijn van het vruchtgebruik eigenaar van het onroerend goed, maar zijn eigendomsrecht wordt in grote mate aan banden gelegd. Hij heeft niet langer het vrij genot en gebruik van het pand. De naakte eigenaar zal bij het overlijden van de vruchtgebruiker automatisch volle eigenaar worden van het goed.
- CRT (Centraal Register van Testamenten): Het CRT is een centrale gegevensdatabank waar alle (herroepingen van) testamenten en (wijzigingen van) huwelijkscontracten die een clausule bevatten met betrekking tot de afhandeling van een nalatenschap worden geregistreerd. De notaris die een nalatenschap moet verdelen of die een akte van erfopvolging moet opstellen, zal altijd in dit register nagaan of er een testament of huwelijkscontract bestaat dat de verdeling van de nalatenschap zou kunnen beïnvloeden.
- Decujus: Gangbare aanduiding in de rechtstaal van een erflater
- Devolutie: De verdeling van de goederen uit de nalatenschap aan de personen die er recht op hebben. Bij wettelijke devolutie is de nalatenschap verdeeld overeenkomstig de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek. Dit gebeurt wanneer de overledene geen testament heeft opgesteld. Wanneer er wel een testament is gebeurt de verdeling overeenkomstig het testament en spreekt men van testamentaire devolutie.
- Eigenhandig testament: Dit is een testament dat volledig van de eerste tot de laatste letter met de hand wordt geschreven door de opsteller, alsook gedateerd en ondertekend. Eigenhandige testamenten die in bewaring worden gegeven bij een notaris worden geregistreerd inhet Centraal Register van Testamenten.
- Erfbelasting: De begrippen "erfbelasting" en "successierechten" worden door elkaar gebruikt, maar betekenen hetzelfde. Het algemeen begrip successierechten gebruiken we voor de belastingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest. Het Vlaams Gewest hanteert zijn eigen begrip, namelijk de "erfbelasting". Vandaar dat je soms beide begrippen tegenkomt.
- Erfenis: Een ander woord voor de “nalatenschap” van de overledene. Zoals de naam het al doet vermoeden is dit alles wat de overledene nalaat: de activa (vorderingen, aandelen, goederen,..), maar ook passiva (schulden).
- Erfgenaam: Persoon aan wie een erfenis wordt nagelaten.
- Erflater: Degene die overlijdt en een nalatenschap achterlaat.
- Erfloze nalatenschap: Een nalatenschap waarbij de overleden persoon ofwel geen erfgenamen (of legatarissen) nalaat of de erfgerechtigde personen of legatarissen zich niet aanmelden. Het kan ook zijn dat de erfgerechtigden en legataris allemaal de nalatenschap verwerpen. In deze situatie zal de Staat de nalatenschap verkrijgen.
- Feitelijk samenwonend: Ongehuwde samenwonenden die geen verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd bij de gemeente, maar wel op hetzelfde adres wonen, worden beschouwd als feitelijk samenwonenden.
- Fictieve massa: Het totaal van alle erfgoederen die de overledene nog achterlaat, vermeerderd met alle schenkingen “als voorschot op erfenis” die hij tijdens zijn leven deed. Bij het bepalen van de nalatenschap wordt dus rekening gehouden met eerder gedane schenkingen. Op deze manier wordt de gelijkheid tussen de erfgenamen gewaarborgd.
- Gift buiten erfdeel: De schenker heeft de bedoeling om de begiftigde-erfgenaam reeds tijdens zijn leven en op definitieve wijze een extraatje te gunnen, bovenop het normaal erfdeel dat de begunstigde later bij het overlijden van de schenker nog zal optrekken.
- Handgift: De handgift is een vormvrije schenking die geldig tot stand komt door de materiële overhandiging van het geschonken goed door de schenker aan de begiftigde (of door de overschrijving van een som geld of een effectenportefeuille, waarbij men dan spreekt over een bankgift).
- Huwelijk: Een wettelijk geregelde levensgemeenschap van twee personen (ongeacht het geslacht) met o.a. gevolgen voor de onderhoudsplicht, rechtshandelingen en nalatenschap. Het huwelijk wordt afgesloten voor de ambtenaar van de burgerlijke stand.
- Inbreng: Inbreng betekent dat het geschonken goed moet terugkeren naar de erfmassa waar het onder de erfgenamen zal verdeeld worden.
- Inkorting: Iedere nalatenschap bestaat uit een beschikbaar deel en een onbeschikbaar deel (de reserve). Men kan schenken of nalaten via testament ten belope van het beschikbaar deel. De reserve mag niet aangetast worden. Tast een gift of een schenking toch de reserve aan, dan moet inkorting plaatsvinden. De schenking wordt gekortwiekt ten belope van het deel dat het beschikbaar deel van de erfenis overtreft.
- Internationaal testament: Een derde testamentvorm, naast het eigenhandige en notariële testament. Een internationaal testament wordt door de erflater aan een notaris aangeboden, die er in tegenwoordigheid van twee getuigen een verklaring van opmaakt. In tegenstelling tot een eigenhandig testament, hoeft een internationaal testament niet met de hand geschreven worden door de erflater.
- Kloving: Wanneer een erflater geen erfgenamen in eerste of tweede orde heeft, wordt zijn vermogen in twee gelijke delen verdeeld tussen vaderskant en moederskant.
- Legataris: Degene aan wie de erflater, bij testament, zijn gehele of een deel van zijn vermogen nalaat.
- Locatisatie-criterium: Dit criterium bepaalt welke erfbelasting van toepassing is. Doorslaggevend is de plaats waar de overledene, op het ogenblik van zijn overlijden, zijn fiscale woonplaats had. Woonde de overledene tijdens zijn laatste vijf levensjaren op meer dan één plaats in België? Dan is het de plaats waar hij het langst woonde in die vijf jaar.
- Nalatenschap: Een ander woord voor de “erfenis” van de overledene. Zoals de naam het al doet vermoeden is dit alles wat de overledene nalaat: de activa (vorderingen, aandelen, goederen,..), maar ook passiva (schulden).
- Onbeheerde nalatenschap: De erfgerechtigden hebben altijd een bepaalde termijn om te kiezen of ze de nalatenschap aanvaarden, verwerpen of aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Indien ze niet binnen de termijn een keuze hebben gemaakt, gaat men er ook van uit dat de nalatenschap onbeheerd is. In deze gevallen zal er een curator moeten worden aangesteld. Bij onbeheerde nalatenschappen meldt de Staat, die de nalatenschap in zulke gevallen mag opeisen, zich ook niet aan. Van zodra de Staat echter zijn “rechten” opeist en zich aanmeldt, is de nalatenschap niet meer onbeheerd.
- Onderhands testament: Een met de hand geschreven testament, ondertekend en gedagtekend door de opsteller.
- Onroerende goederen: Dit zijn bezittingen die niet verplaatsbaar zijn, met als typevoorbeeld grond en gebouwen. Ook alle vast geïnstalleerde voorwerpen zoals vb. keukens, een ingebouwd bad en radiatoren, maken deel uit van het onroerend goed.
- Onroerend goed door incorporatie: Een onroerend goed door incorporatie is een roerend goed dat geïntegreerd of verwerkt is in een onroerend goed. Je kan het goed niet losmaken van het onroerend goed zonder dat er schade wordt aangericht. Bijvoorbeeld keukenmeubels, vaste radiatoren, een ingebouwd bad,..
- Onverdeeldheid: Een goed bevindt zich in onverdeeldheid als verschillende mensen eenzelfde recht op het goed hebben, zonder dat het goed materieel verdeeld wordt. Er is sprake van mede-eigendom tussen de mede-eigenaars. Het typevoorbeeld van toevallige mede-eigendom is het openvallen van een nalatenschap. Iedere erfgenaam heeft recht op een deel van de nalatenschap, zonder dat het deeltje op voorhand bepaald is.
- Plaatsvervulling: Plaatsvervulling doet zich voor wanneer een bloedverwant die zelf zou geërfd hebben reeds overleden is. Zijn plaats wordt ingenomen door zijn dichtste afstammelingen, die samen dan het deel krijgen dat normaal zou zijn toegekomen aan de voor hen overleden erfgenaam.
- Preferentiële goederen: Dit zijn de gezinswoning en het daarin aanwezige huisraad. De langstlevende echtgeno(o)t(e) en wettelijke samenwonende hebben een wettelijk vruchtgebruik op deze goederen. Opgelet het vruchtgebruik op de gezinswoning van de wettelijke samenwonende kan wel beperkt worden via testament.
- Rechte lijn: Met rechte lijn wordt de rechtstreekse verwantschap bedoelt tussen ascendenten en descendenten of omgekeerd (ouders-kinderen tot zelfs achterkleinkinderen-overgrootouders)
- Reservatair/voorbehouden deel (reserve): Dit is het deel van een nalatenschap dat wettelijk is voorbehouden voor bepaalde erfgenamen, zoals kinderen of de echtgenoot.
- Reservataire erfgenaam: Bepaalde erfgenamen die steeds recht hebben op een minimum erfdeel, de ‘erfrechtelijke reserve’ of het ‘reservatair deel’. Dit zijn met name de kinderen en de echtgenoot.
- Restlegaat: Is een legaat waarbij twee begunstigden worden aangesteld in één testament. De eerste begunstigde erft in eerste instantie alles. Wat na zijn dood overblijft - 'de rest' - gaat niet naar zijn erfgenamen, maar naar de tweede begunstigde die in het testament wordt aangewezen.
- Roerende goederen: Roerende goederen zijn alle goederen die geen onroerende goederen zijn. Ze zijn in principe verplaatsbaar en omvatten zaken zoals meubels, auto's, geld, en effectenrekeningen. Roerende goederen kunnen lichamelijk (zoals een tafel) of onlichamelijk (zoals een vordering) zijn.
- Testament: Met een testament kan een persoon bij leven bepalen wat er na zijn overlijden met zijn goederen zal gebeuren.
- Testamentaire voogdij: Iedere ouder kan in zijn testament een voogd aanduiden voor zijn kinderen, voor het geval hij als laatste zou overlijden. Als er geen regeling werd getroffen, beslist de vrederechter wat er moet gebeuren, samen met de familie van beide ouders.
- Testamentuitvoerder: De taak van de testamentuitvoerder bestaat er in te zorgen dat iedere erfgenaam datgene krijgt waarop hij recht heeft. In het Angelsaksisch recht komt de ‘executor’ of testamentuitvoerder veel voor. In België is dit minder bekend. Toch kan het zinvol zijn in de gevallen dat de erflater vreest dat er goederen zullen verdwijnen of specifieke wensen heeft (bijvoorbeeld omtrent de regeling van de begrafenis of de vernietiging van bepaalde persoonlijke documenten).
- Vriendenerfenis: Via de “vriendenerfenis” kan je (in Vlaanderen en Brussel) onder het meest gunstige fiscale tarief een gedeelte van je erfenis nalaten aan één of meerdere goede vrienden of verre familieleden.
- Vruchtgebruik: Het vruchtgebruik is het recht om van iets te genieten en het te beheren. Het vruchtgebruik op een woning betekent concreet het recht om in de woning te wonen, gebruik te maken van de aanwezige inboedel of zelfs de woning verhuren en de huurinkomsten opstrijken. Het vruchtgebruik op een bankrekening of een beleggingsportefeuille is dan weer het recht om van de interesten/inkomsten te genieten.
- Voorschot op erfdeel: Een schenking wordt vermoed als voorschot op erfdeel te gebeuren indien de schenking gedaan wordt aan een erfgenaam. Dit betekent dat schenking na het overlijden van de schenker verrekend zal worden met het deel van de andere erfgenamen, indien ze dat wensen. Op die manier wordt bij de verdeling rekening gehouden met de vroegere schenking en wordt de gelijkheid tussen de erfgenamen bewaard.
- Volle eigendom: De eigendom van goederen bestaat in principe uit het vruchtgebruik en de blote eigendom, ook wel naakte eigendom genoemd. Ben je volle eigenaar, dan ben je dus zowel vruchtgebruiker als blote eigenaar. Als volle eigenaar mag je het goed gebruiken, er inkomsten uit verkrijgen en het verkopen.
- Vruchtgebruik: Het vruchtgebruik is het recht om van iets te genieten en het te beheren. Het vruchtgebruik op een woning betekent concreet het recht om in de woning te wonen, gebruik te maken van de aanwezige inboedel of zelfs de woning verhuren en de huurinkomsten opstrijken. Het vruchtgebruik op een bankrekening of een beleggingsportefeuille is dan weer het recht om van de interesten/inkomsten te genieten.
- Wettelijk samenwonend: Twee personen die samenwonen en bij hun gemeente een verklaring van wettelijke samenwoning afleggen, zijn wettelijk samenwonend. Deze aangifte geeft een zekere juridische bescherming. Dit kan niet alleen voor koppels. Je kan ook wettelijk gaan samenwonen met een familielid of met iemand anders waarmee je geen relatie hebt zoals een goede vriend(in).
- Wettelijk stelsel: Elk gehuwd paar is onderworpen aan een huwelijksvermogensstelsel. Als een koppel geen huwelijksovereenkomst sluit, zijn ze automatisch onderworpen aan het wettelijk stelsel.
- Wettelijke terugkeer: Bij een schenking door ouders aan hun kind komen de geschonken goederen, onder bepaalde voorwaarden, belastingsvrij, en krachtens de wet naar de ouders terug als het kind voor de ouders overlijdt en zelf geen kinderen nalaat.
