Een testament of een beding van aanwas: waar liggen de verschillen?

Samengevat

• Bij een beding van aanwas zal de langstlevende het verkooprecht ('registratierechten') verschuldigd zijn op het overgedragen deel
• Bij een testament zal de langstlevende onderworpen worden aan de erfbelasting (waaronder een fiscale vrijstelling voor de gezinswoning)
• Welke optie het voordeligst is hangt af van jouw concrete situatie

‍

Erft je partner automatisch de gezinswoning?

Wanneer je gehuwd bent of wettelijk samenwoont zal je partner automatisch recht hebben op het vruchtgebruik van je gezinswoning, en hier geen erfbelasting op betalen aangezien de gezinswoning is vrijgesteld van erfbelasting. Afhankelijk van je concrete familiale situatie zal je echtgeno(o)t(te) mogelijk meer erven, en heb je de mogelijkheid om je wettelijk samenwonende partner de volle eigendom van de gezinswoning toe te kennen i.p.v. enkel het vruchtgebruik.

Wanneer je echter feitelijk samenwoont is er geen wettelijk erfrecht voor je partner. Het deel van jullie woning dat aan jouw partner toebehoorde, gaat naar zijn erfgenamen: indien er geen testament is, is dat zijn familie: eventuele kinderen, ouders, broers of zussen. Als je met je feitelijke samenwonende partner elk de helft van de woning had gekocht, heeft de familie dus evenveel inspraak als jou. Je zou hun deel kunnen kopen, maar dan moet je hen natuurlijk betalen. En geraak je het daarbij niet eens met over de prijs, dan bestaat het risico dat de woning uiteindelijk moet worden verkocht. Je krijgt dan jouw deel van de verkoopprijs, maar de woning ben je wel kwijt..

Daarom wordt er vaak met een beding van aanwas gewerkt, of stellen feitelijk samenwonende koppels een testament op om mekaar te beschermen. Wanneer je één jaar feitelijk samenwoont zal je immers aan dezelfde tarieven kunnen erven als gehuwden en wettelijk samenwonenden, en na drie jaar samenwonen zal de fiscale vrijstelling voor de gezinswoning eveneens van toepassing zijn.

De fiscale vrijstelling van de gezinswoning geldt ongeacht de waarde van de woning, en ongeacht welk deel wordt verkregen (vb. enkel het vruchtgebruik dan wel de volledige eigendom).

‍

Beding van aanwas vs. testament

Een testament is een document waarin iemand zijn of haar wensen vastlegt voor de verdeling van de nalatenschap na zijn of haar overlijden, in afwijking van de wettelijke regels van het erfrecht. Bovendien kan een testament de rechten van bepaalde erfgenamen uitbreiden (bijvoorbeeld méér dan het vruchtgebruik van de gezinswoning toekennen aan de wettelijke samenwonende) of beperken (bijvoorbeeld het vruchtgebruik van de wettelijk samenwonende partner volledig ontnemen). Een testament is bovendien hoogstpersoonlijk - je kan dus niet samen met je partner één testament opstellen - én steeds herroepbaar. Je kan het met andere woorden aanpassen zonder medeweten en toestemming van je partner.

Kort samengevat komt een beding van aanwas er op neer dat bij een gezamenlijke aankoop van een woning, de ene partner met de andere partner overeenkomt dat diegene die het langst leeft de woning mag verwerven. Het deel van de eerst stervende partner zal ‘aanwassen’ bij het deel van de langstlevende dankzij de gesloten overeenkomst. Het aandeel van de overleden partner komt hierdoor niet in zijn nalatenschap, en zijn erfgenamen kunnen er dus niet aan raken.

Om geldig een beding van aanwas te kunnen afsluiten moet aan drie voorwaarden voldaan zijn:

• De overlevingskansen van beide partners moeten gelijkwaardig zijn;
• De partners moeten de woning in gelijke delen aankopen (50/50);
• Bij uitoefening van het beding van aanwas, betaalt de overlevende partner registratierechten op het deel dat hij/zij verkrijgt (50%).

‍Maar wat als ik na het sluiten van de verkoopovereenkomst trouw met mijn partner. Dan geniet ik toch van een grotere bescherming? De langstlevende kan kiezen en zal een fiscale overweging moeten maken: het verkooprecht betalen op de helft van de waarde van de woning of het erfrecht laten spelen (en geen erfbelasting betalen op de gezinswoning).

Of het verkooprecht lager is dan de te betalen erfbelasting, is afhankelijk van twee factoren:

1. De waarde van het onroerend goed;
2. Of het al dan niet om de gezinswoning gaat.

Als vuistregel geldt: is een woning (andere dan de gezinswoning) in totaal meer waard dan € 500.000, dan zal het deel van de overleden partner meer waard zijn dan € 250.000 en zal de langstlevende partner op de hoogste schijf erfbelasting dienen te betalen tot 27%. In dit geval kan het dus voordeliger zijn om te werken met een beding van aanwas.

_{Bijvoorbeeld: Jan (45) en Nathalie (42) kochten in 2019 samen een woning in Mechelen ter waarde van € 500.000 (zonder krediet), waarvan ze elk voor de helft eigenaar zijn, waar ze sindsdien feitelijk samenwonen.}

• _{Wanneer ze in een aankoopakte een beding van aanwas hebben opgenomen kan de langstlevende hier beroep op doen en zal hij of zij de andere helft van de woning (ter waarde van € 250.000) kosteloos kunnen verkrijgen, maar zal het verkooprecht wel van toepassing zijn. In Vlaanderen betekent dit dat er 12% verkooprecht verschuldigd is op het overgedragen deel, namelijk € 250.000 à 12% = € 30.000.}
• _{Wanneer ze een testament opstellen en mekaar de volledige eigendom van (ieders eigen deel) van de gezinswoning nalaten zal hierop € 0 erfbelasting verschuldigd zijn. Dit is dus de fiscaal voordeligste piste in dit geval.} 
  
  • _{Dat zou anders zijn wanneer ze minder dan drie jaar samenwonen en/of wanneer het niet om de gezinswoning zou gaan. In dat geval zou er € 19.500 aan erfbelasting verschuldigd zijn, wat nog steeds voordeliger is dan € 30.000 verkooprecht.}
  • _{Wanneer hun relatie spaak zou lopen en ze niet meer samenwonen loopt de erfbelasting zelfs op tot € 123.000 (aangezien ze in dat geval onder het tarief 'anderen' zouden vallen).}

‍

In sommige gevallen kan het echter toch wenselijk zijn om voor het beding van aanwas te kiezen, dan niet fiscaal gezien maar omdat het meer zekerheid biedt ten aanzien van de erfgenamen van de eerst stervende. De kinderen kunnen tegen een beding van aanwas immers niets inbrengen (in tegenstelling tot wat het geval is bij een schenking of een legaat). Voor meer zekerheid is men soms bereid een hogere fiscaal prijs te betalen.

_{Bijvoorbeeld: Jan (45) en Nathalie (42) kochten in 2019 samen een woning in Mechelen ter waarde van € 500.000, waarvan ze elk voor de helft eigenaar zijn, waar ze sindsdien feitelijk samenwonen. Jan heeft drie kinderen uit een vorige relatie. De kinderen zullen in ieder geval recht hebben op hun reservatair deel (50% van de nalatenschap van Jan) dus zal Jan zijn deel van de woning nooit volledig aan Nathalie kunnen nalaten, tenzij hij over voldoende andere goederen beschikt om te compenseren. Wanneer Nathalie echter beroep doet op het beding van aanwas verdwijnt de woning uit het vermogen van Jan en zullen zijn kinderen er dus geen aanspraak op kunnen maken.}

‍

Modaliteiten

In bepaalde gevallen zal erven dus voordeliger zijn dan een beding van aanwas; vandaar dat vaak zowel een testament als beding van aanwas worden opgemaakt, zodat de langstlevende partner de meest fiscaal gunstige optie kan kiezen. Een beding van aanwas wordt meestal optioneel geformuleerd en dan vindt de aanwas enkel plaats wanneer de langstlevende de optie licht en kiest voor de aanwas. Op die manier kan steeds de fiscale rekensom worden gemaakt op het moment dat de eerste partner overlijdt.

Het is ook mogelijk om het beding van aanwas te beperken tot het vruchtgebruik van de woning, zonder de naakte eigendom. De erfgenamen van de eerst stervende partner zullen namelijk niet noodzakelijk erven van de langstlevende partner (bij nieuw samengestelde gezinnen). De woning waarop het beding van aanwas slaat, is in dat geval verdwenen uit het vermogen van de familie van de partner die eerst overlijdt. Dit nadeel kan dus opvangen worden door het beding van aanwas te beperken tot het vruchtgebruik op de woning.

Gelet op de vrijwillige onverdeeldheid die tussen de partners ontstaat, kan een beding van aanwas in principe niet eenzijdig worden beëindigd. Er is steeds toestemming van de andere partij nodig. Dit geeft dus meer zekerheid dan een testament, wat wél eenzijdig door je partner kan worden aangepast. Evenwel worden in de praktijk vaak meteen opzegmodaliteiten voorzien.

‍

Conclusie

Een beding van aanwas is vooral interessant bij onroerende goederen en kan erfbelasting vermijden of verlichten, terwijl een testament meer algemene mogelijkheden biedt voor de verdeling van de nalatenschap.

Het beding van aanwas geeft zekerheid, maar kan duurder uitvallen want je betaalt registratierechten op het deel dat je verkrijgt. Een legaat via een testament is minder zeker (want een testament kan éénzijdig gewijzigd worden), maar valt vaak goedkoper uit omdat partners - onder voorwaarden - geen successierechten moeten betalen op de gezinswoning die ze erven.

Voor welke optie kies je dus? Beide! Naast het opstellen van het (optioneel) beding van aanwas, kan je ook een testament maken. Bij het overlijden kiest de langstlevende één van de twee mogelijkheden. Kies je voor de aanwas? Dan betaal je het verkooprecht. Roep je het testament in? Dan geniet je van de vrijstelling op de gezinswoning.